Kategori: “Demokrasi Lafızı”na Dair

Hukuk, hele de Anayasa hukuku gibi derya deniz bir alanda hariçten gazel okumanın saçma, hatta edep-dışı olduğunu bilmez değilim. Buna karşın, madem ki hukuk, topluma malolmuş ahlâk anlayışının üzerine bina edilir, madem ki, Anayasa’nın 138. maddenin 1. fıkrası, kanun ve hukuka değil vicdani kanaate vurgu yapar, madem ki Türk Medeni Kanunu vicdan ve ahlâkın hukuk kurallarının gereği ve emri olduğunu belirtir, şu halde, toplumun benzer ahlâk anlayışını paylaşan bireylerinin hukuk alanında çalışan Sayın Yalçınkaya gibi bir uzmanın görüşlerini irdelemeleri meşru ve gereklidir diye düşünürüm. 

Önce şu tesbiti yapalım: Hiçbir anayasa Allah’ın kelâmı değildir. Hiçbir anayasa “mükemmel” değildir; “değişmez” değildir. Nitekim, “değiştirilmemiş” bir anayasa da yoktur. Toplumların mukadder gelişmelerini göğüsleyebilmeleri için, anayasaların zaman zaman revize edilmeleri kaçınılmazdır. Gelmiş geçmiş anayasaların tümü, kimi maddelerinin revizyonu, kullanılan tanımların değiştirilmesi veya yeni eklentilerle değişikliğe uğramışlardır. Bu bağlamda, Türkiye Cumhuriyeti anayasalarının da, son günlerde sıkça duyduğumuz alçaltıcı bir ifadeyle, “kırk yamalı bohça”ya benzemeleri eşyanın tabiatı gereğidir.

22 Temmuz seçimleri “izlemek” üzere, Avrupa Konseyi’nin Belçikalı parlamenter Luc Van Den Brande başkanlığında 32 kişilik bir heyet gönderdiğini hatırlarsınız. Heyette bugünlerde yapacak daha iyi bir işi olmadığı anlaşılan eski Yunanistan dışişleri bakanı Theodoros Pangalos da vardı, “Türk kökenli milletvekilleri Fatma Pehlivan ve Hakkı Keskin” de. Bu heyet yetmemiş olmalı ki, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, AGİT de, kendi heyetini göndereceğini duyurdu. Adamlar (ve hanımlar!) 19-23 Temmuz tarihleri arasında şehir şehir gezip siyasi parti temsilcilerinden, seçim görevlilerine, sivil toplum kuruluşlarının üyelerine kadar görüşmedikleri kimseyi bırakmadılar. Seçimleri izlediler, bir de basın toplantısı yaptılar.

Halkımızın Avrupa komiserlerine tepkisi muhtelifti. Kimi, “Tek kelimeyle içişlerimize karışmaktır bu bence. Seçimlere gözlemci gönderiyorlar bu resmen biz size ve demokrasinize güvenmiyoruz demek ve itibar zedeleyici bir durum!” derken, daha büyük bir grup, “Avrupa Birliğinin bu kararı almasına kızmadan önce özeleştiri yapmak gerekiyor, demokrasimize güvenmiyorlarsa gerçekten demokrasimizin sağlam olmayaşındandır, kendi kendimize birşeyleri gerçekleştiremediğimize göre belki bizi izleyenler olunca seçimleri lekesiz atlatmaya özen gösteririz, bir daha 32 kişilik heyete gerek kalmayacak şekilde..”(1) gibisinden suçlanmaya alışık ruh halimizi sergiledi. 

The Times isimli İngiliz gazetesinin dış haberler şefi Browen Maddox hanım, makalesine “Demokrasinin zaferi Atatürk’ün vizyonundan kopuşa işaret ediyor” şeklindeki başlığı uygun görmüş. Şöyle devam ediyor: “Abdullah Gül’ün Türkiye’nin yeni cumhurbaşkanı olmakta gösterdiği başarı, demokrasi için bir zafer; ancak, muhafazakârların, /yani/ laik kentlere rağmen Anadolu’nun bağrından gelen şatafatsız (“low-key”) Müslüman seçmenlerin, yeni gücünü yansıttığı için laikliğe bir darbedir.”(1)  

Lütfen, cümleyi bir kez daha okuyun; siz İngiliz olsanız, bundan ne anlarsınız? Türkiye’de kentler laik (ne demekse) amma... Anadolu’nun bağrından gelen şatafatsız Müslümanlar (ne demekse - bu bağlamda, “şatafatlı” Müslümanlar kimlerse) diye birileri var; bu birileri, muhafazakâr (yani?) olup “laik” kentlilerin başına derttirler. (“at the expense of”) Üstelik, “yeni bir güç” edinmişler (ne demekse) ve Gül’ü cumhurbaşkanı seçtirmek suretiyle laikliğe darbe vurmuşlardır. Yetmiyor, hanım, “muhafazarlık” eşittir “laiklik karşıtlığı” gibisinden özgün bir tanım getirirken, Türkiye’de “kentler muhafazakâr değildir” hükmünü dillendirmekten sakınmıyor. “Anadolu seçmeni”nin ilk kez oy verdiği iması da cabası! 

Solcu kim? Sağcı kim? Dinci kim? Ulusalcı kim? Gerici kim? İlerici kim? İktidar kim, muhalefet kim? Bir hışm ile geldi geçti seçim, kim, kim, kim?! Latife bir yana, seçim sonrası ruh üşümelerini iyileştirmeye yardımcı olabilir düşüncesiyle, buyurun, size “Dünya’nın En Kısa Siyasi Testi!” 
Test, on soruluk ve oldukça ünlü. Cambridge’deki “Uluslararası Biyografi Merkezi”(1) tarafından “20. yüzyılın en önde gelen 2000 aydını”ndan biri ilân edilen David Nolan(2) tarafından düzenlenmiş. “Köktenci,” “serbest fikirli,” “ılımlı,” “muhafazakâr,” ya da “gerici”(3) gibi tanımlamaların siyasi yelpazedeki pozisyonlarımızı belirlememizde yetersiz kaldığını ileri süren Nolan, önemli olanın bu pozisyonların açılımlarının saptanması olduğunu, sahici tutumumuzun ancak böyle ortaya çıkabileceğini söylüyor. David Nolan, kim? Amerikan Libertarian Party’nin iki kurucusundan (1971) biri, M.I.T. mezunu, 2000’de Başkan adayı, “The Essence of Liberty,” Özgürlüğün Esası, isimli kitabın yazarı. 

Şu sözcükler üzerinde bir düşünün: Hakaret, İftira, Karalama, Kötüleme, Yerme, Sövme, Küfür. Şu eylemler üzerinde de bir düşünün: Hakaret etmek, İftira etmek, Kara Çalmak, Çamur atmak, Kötülemek, Onuruyla oynamak, Yermek, Küfür etmek. 

Anglo-Sakson hukukunda, Türkçe’ye “Hakaret etmek, İftira etmek, Kara Çalmak” fiillerinin üçünü birden kullanarak ancak çevirebildiğim “defamation” kelimesi, “bir bireyin veya ticari kuruluşun veya ürünün veya zümrenin veya hükümetin veya milletin itibarını zedeleyebilecek hatalı bir hükmün doğruymuş gibi alenen veya ima yoluyla yayılması” anlamına gelir ve “suç” kategorisine girer. Hükmün “hatalı” olup olmadığı kararı ise, “common law” denilen “Örf ve adet hukuku” ile şekillenir. Adı üstünde, “Örf ve adet hukuku” bir toplumun örf, adet ve tarihsel içtihatlarının bütününden oluşur.  

Bu bağlamda, örneğin, “boynuzlu” gibisinden bir niteleme, Türkiye’de “hakaret,” hatta “ağır hakaret” olarak algılanabilirken, meselâ, Fransa’da gülüp geçilecek bir “şaka” telâkki edilebilir. Bir başka örnek: 2000 yılındaki Leeds United-Galatasaray maçını, İngiliz taraftarların Taksim meydanının ortasında pantalonlarını indirmelerini hatırlayın. İngilizler için, ortalık yerde popolarını göstermek eşekce de olsa nihayet bir “şaka” olarak algılanabilir. Türkler için ise kabul edilebilecek bir hareket değildir. Öte yandan, “söz uçar, yazı kalır” olgusu doğrultusunda “hakaret, iftira, karalama”nın yazılısı için, sözlüsünden (ki buna günümüzde çizim, karikatür, film vb. ifade biçimleri de dahildir) daha ağır cezalar öngörülür.  

Türkiye haritasını baştan başa sarıya boyalı görmek beni, her şeyden önce, ülke nüfusunun belirleyici bir çoğunluğunun ortak bir inanç/beklenti/umutta buluşabildiğini göstermesi bakımından mutlu etti! Atomizasyon tehlikesinin bertaraf edilebilirliğini gösterdi ki, "küreselleşme" denilen değerler-bombardımanının en korkutucu yanının bu olduğunu düşünenlerden olduğum malûmdur.

Şunun şurasında elbirliği ile "muhafazakâr oylar arttı!" saptamasını kabullenip, kimimiz "Türkiye hiç olmadığı kadar tutuculaşıyor. Muhafazakârlık partilerin oy oranlarıyla açıklanamayacak biçimde derinleşiyor," diye kaygılanır, kimimiz "zihniyet savaşında statüko ağır yenilgi aldı," diye sevinirken, kalkıp da "muhafazakâr"lar da kimler, "muhafaza edilen de nedir?" diye sormak, şu aşamada olsa olsa pişmiş yorum aşına su katmaktır! Gelin, görün, satır arası okumaktan, şunu mu demek istiyorlar ya da bunu mu ima ediyorlar/kışkırtıyorlar diye anlamaya çabalamaktan da ben usandım! Bir hakeme ihtiyaç var; hakeme, yani, adam gibi bir siyasi sözlüğe. 

Toplumsal, siyasi, felsefi, psikolojik hatta dini eylemlerin çoğu, insanlığı daha yüksek bir varoluşa ulaştıracak çözümler peşindedir. Bu nedenle de, takdire şayandırlar. Ancak, insanoğlunu özgürleştirmek ya da salâha kavuşturmak niyetiyle yola çıkıp, karabasana boğan pek çok hareket gibi, “eylemler” çoğu kez ürküttükleri kurbağaya değmemektedirler. Bir eylemin kesatlığı, doğduğu günkü boyutlarına sıkışıp kalması, yeni ve taze fikirlere kapanması, eylemcilerin idrak ve ufuklarını genişletemiyor olmasından anlaşılmaktadır. “Eylemciler,” kendi kısıtlı düşünce ve tecrübelerinin dışına çıkamadıklarından, ideolojik cenderelere hapsolur, hareket kabiliyetlerini yok ederler. Bu nedenledir ki, “eylem” olarak tanımlanan siyasi hareketlerin çoğu, tek bir kuşakla sınırlanır.

İtiraf etmeliyim ki, bu yazıyı kışkırtan, Milliyet Gazetesi’nin yayımlamaya durduğu “Popüler Kültür” eki! Bir yanda bu, öteki yanda, “popülizm” tanımının akademik ve gazetecilik bağlamlarında Peron’un Arjantin’inden, Kim Jung’un Güney Kore’sine, Türkiye’ye kadar hemen her türlü gelenek-dışı hareket ve siyaseti tanımlamakta fark gözetilmeden kullanılır olmuş olması. Popülizmin aşağılayıcı telmihleri neredeyse demogogluğa yakın. Oysa, bu çağrışımlarının tarihsel popülizmle pek az ilgisi var ve aslında, genetik bir kavram olarak “popülizm” evrensel bir fenomen. Tarihin değişik zamanların başka başka ülkelerin modern siyasetinde rastlanan güçlü bir hareket. Hareketin ortak yanları: kırsal kesimin örgütleme biçiminin güçlü anıları, aileyi-temel alan üretken cemaatlerin adalet ve ahlâkını yücelten ütopyalar. Hedeflenenin, paralı ya da bürokratik seçkinlerin tependen-inme toplumsal mühendisliklerinin ve üyelerinin doğrudan katıldıkları kendi-kendisini yöneten sistem olması gerektiği inancı. Nitekim, bu dünya görüşünün kültürel ve algılamacı temelleri, özelikle de Üçüncü Dünya ülkelerinde, Batılı akademisyenlerin dikkatini çekmiş, “moral economy”/ahlâklı ekonomi diye bilinen sosyo-ekonomik çalışmalar başlatıyor.

“Açık istihbarat” derler, bir toplumun sorunlarını, eğilimlerini, düşünce biçimini saptamanın yollarından birisi gündemine aldığı, tartıştığı meseleleri incelemektir. Gündemin yapay ya da güdümlü olduğunun düşünüldüğü durumlarda, toplumun rağbet ettiği kitapların türleri iyi ipuçları sayılır. Amerikan okur-yazar çevrelerinin bugünlerde “şaşırtıcı ölçülerde” rağbet ettiği iki kitaptan bir tanesi, Dr. William Bennett’in “Erdemler Kitabı,”1 diğeri .... Tocqueville’in 2 “Amerika’da Demokrasi”si. Bu kitaplara gösterilen teveccühün, Amerika Birleşik Devletlerinin 20.Yüzyılın sonlarındaki hal-i pür melâlinden kaynaklanan “dillendirilmemiş bilinçaltı tedirginlik”inden kaynaklandığı iddia ediliyor. Kitapların her ikisine de kaynaklık eden kavram “erdem teorisi” ve Tocqueville’in demokrasi çözümlemesinin temel düşüncesi. “Erdem teorisi”ne gösterilen bu büyük rağbetin nedeni, teorinin özde bir “denge” teorisi olması ve Amerikalıların son 25 yıldır kendilerini “anormal” hissediyor olmaları şeklinde açıklanıyor. “Anormallik” günlük yaşama toplumda “dengesizlik duygusu” şeklinde yansıyor. “Bu duygudan hoşlanmayan Amerikalılar, yeni bir denge arayışı içine giriyor” deniyor. 3 Erdem teorisi, bu arayışı cevaplıyor.  

Demokrasiyi “bireyin düşüncelerini ve iradesini ifade edebildiği sistem” olarak tanımladığımızda, iki varsayım yaparız: bir, birey düşünce sahibidir; iki, birey irade sahibidir. Aynı şekilde, demokratik seçimler, bireylerin düşünce ve iradelerini belgelerler. Seçimlerde de aynı varsayımlar geçerlidir: bireyler düşünce sahibidirler, bireyler irade sahibidirler. Bireylerin düşünce ve irade sahibi olmaları, demokrasinin olmazsa olmaz öncülleridir. “Yapılırsa kaos, yapılmazsa kaos” şeklinde, seçimle yatıp, seçimle kalktığımız şu günlerde gözlemlediklerim beni içinde bulunduğumuz iklimde demokrasinin olmazsa öncüllerini sorgulamaya sevkediyor. Ve korkarım ki, ülkemizde düşüncenin yerini “kanı” ve “önyargı”nın, iradenin yerini ise “beyeni” ve “öfke”nin aldığını görüyorum.

Siyasi reklamcılığın ve “halkla ilişkiler”ciliğin ne denli ahlâki bir faaliyet olduğunu, oldum olası sorgularım. Bir “aday”ın ya da bir siyasi partinin çoğu zaman aklına bile gelmeyen lâfları, sloganları, fıkraları - deyiş yerindeyse - ağızlarına yerleştirmek, giymedikleri giysileri giydirmek, saçlarını şöyle tarayıp, hatta boyayıp, gözlüklerini böyle değiştirmek, yani “imaj” yaratmak, hangi noktada kalpazanlığa girer? Siyasi reklamcılık ve halkla ilişkilercilik bir yönüyle de kalp aday, kalp parti yaratmak sayılmaz mı? Bu sahada başarılı bir reklâmcı ya da halkla ilişkilercinin sanatını takdir etmekle, sahte para basan matbaacı ustasının sanatını takdir etmek arasındaki fark ne olabilir?

Merkezi Londra’da olan “Kült Enformasyon Merkezi” (Cult Information Center, CIC) kült‘ü, “yakın bir tarihte, karizmatik bir liderin önderliğinde ortaya çıkan, militan dini/ideolojik örgütlenme” olarak tanımlar. Diğer bir anlatımla, “tarikat olma yolunda ama henüz yeterince itibar kazanmamış, taraftar toplayamamış bir oluşum.” 

Bir örgütlenmenin kült sayılması için beş kritere uyması gereği öneriliyor: 1) örgütün üyelerini psikolojik baskı uygulayarak devşiriyor ve kendisine bağlı tutuyor olması, 2)cemaatin seçkinci totaliter bir yapısı olması, 3)liderinin kerâmeti kendinden menkûl, dogmatik, mesihi, sorgulanamaz ve karizmatik olması birisi olması, 4) amaçların araçları caiz kıldığı inancıyla para toplamada ya da üye devşirmede her yolu mübâh sayıyor olmaları, 5)örgüt fonlarının liderde toplanması ve üyelerin bu fonlardan yararlanamıyor olmaları. 

Trrrum, Trrrum, Trrrum! Trak! Tiki Tak! Makinalaşmak istiyorum.

“Kombassan’a darbe!”
“Kombassan dört bir yanından sarıldı!”
“Alman adli makamlarıyla iş birliği yapılacak!”

Ne oluyor yahu?! 
On bin, yirmi bin, otuz bin Türk, velev ki alışılmadık bir yöntemle, bir araya gelecek, küçücük paralarını birleştirecek, ot bitmez kötü Bozkır’da dilimin dönmediği kadar çok çok trilyon cirolu, onlarca şirket kuracak, kilometrelerce fabrika inşa edecek, yok motosikletti, yok makinaydı üretecek! 

Rüyamda görsem inanmazdım.

Allah, İhlas Finans'ın yeminli murakıbı değildir.

Refah Partisi'nin 13 Mayıs 1990 tarihli Sıcakçermik, Sıvas, Eğitim Seminer'inden: "...Sen R.P.'ye hizmet etmezsen hiçbir ibadetin kabul olmaz ve diğer partileri destekleyen ve batağa düşen insanların sorumlusu sensin. Çünkü başka türlü olmaz, başka türlü kurtuluş yok... " İhlas Finans Kurumu'nun 30 Mayıs 1995 Bursa şubesi açılış töreninden: "İhlas Holding, Allah biliyor, kulları da biliyor ki, insanlara faydalı olmak için kurulmuştur. Ben de diyorum ki, İhlas Finansa ortak olursanız, mevduatlarınızı burada değerlendirirseniz, Enver Ören'in sahip olduğu sevaplara sahip olursunuz..."

Demokrasi, Demopedi, İnce ayar 

“… Ve dinin büyüsüyle aşık atıp kendinizi tüketmeyin. O’nun dengi değilsiniz. Dine olan susuzluk çok şiddetli, kökleri fazla derin, kültürel pekiştirilmesi fazla güçlüdür.”

 Bu, Dr. İrvin D. Yalom’dan. Psikiyatrist. “Sunacak daha iyi bir şeyiniz yoksa, hiç bir zaman eldekini almayın,” diye devam ediyor.

Aynı gözlem, Ebu Hanife’de var: “Yerine onlarınkinden daha iyi bir düzen kuramayacaksanız, yöneticileri haletmeyin.”