Kategori: Kadınlara Dair

Devletin “yükünü hafiflettikleri” gerekçesiyle kurulan özel kız okullarının natamam listesi aşağıdaki gibi. Bu okulların “Yeni Kadın” hareketinin gelişimindeki katkıları yadsınabilir gibi değildir. Öte yandan, ülkemizde yabancı okullara ilişkin bakış açılarının farklı olduğu malûmdur. 

Özel Kız Okulları
Devletin “yükünü hafiflettikleri” gerekçesiyle kurulan özel kız okullarının ilklerinden birisi “American College for Girls” bugünkü adıyla. Üsküdar Amerikan Kız Lisesi, 1876’da İzmit’e bağlı Bahçecik kasabasında kuruluyor. Eski adı Bardızağ olan kasabanın özelliği, yoğun Ermeni nüfusu. Bahçecik’ten Adapazarı’na, oradan Bağlarbaşı, İstanbul’a taşınan okul 1920’den itibaren “çağdaş Türkiye’nin genç kızlarını yetiştirmeye başladı.” Okulu kuran “Amerikan Board Heyeti” (American Board of Commissioners for Foreign Missions - ABCFM) ABD’nin ilk Protestan misyoner kuruluşu. 1812’den itibaren Hindistan’dan Afrika’ya kadar misyoner gönderiyorlar ki, bunların bir kısmı kadın. 

Kızlara orta öğretim imkânın ilk kez Tanzimat döneminde sağlandığını, ilk kız rüşdiyesinin Ocak 1859’da Sultan Ahmet’te açıldığını biliyoruz. Sonra, 1869 Nizamnâmesi var. Buna göre, 500’den fazla hane sayısı olan şehirlerde – ki, bunlar büyük şehirler sayılıyorlar - Müslüman veya Hıristiyan rüşdiyelerinin açılmaları öngörülüyor. Kız ortaokullarında öğretmenler ilkesel olarak kadın olacak, kadın öğretmen bulunamadığı taktirde yaşlı ve bilgili erkek hocalardan yararlanılabilecektir. Okutulacak dersler de şöyle düzenleniyor: din bilgisi, ahlâk, nâfi'a (bayındırlık) bilgisi, Osmanlıca, hesap, sülüs ve rık'a, (yazı çeşitleri) Arapça, Farsça, imlâ, tarih, coğrafya, hıyâtet (terzilik) ve nakış. Nizamname böyle, ancak, İstanbul dışında kız rüşdiyelerinin kurulması II. Abdülhamit devrine kadar gerçekleştirilemiyor. 

Tarih bize “Yeni Kadın” diye tanımlanan tipolojinin her şeyden önce ekonomik ihtiyaç sonucu olarak ortaya çıktığını söylüyor. Şu şerhle ki, “ihtiyaç” elbette göreli bir durumu yansıtır. Bir uçda “aç otururuz, evimizde otururuz” şeklinde bir yaklaşım olduğu gibi, “iki el bir baş içindir” şeklinde bir anlayış da vardır ve bu anlayış, kadını evinin dışında çalışmaya ve dolayısıyla dış dünyaya açılmaya sevkeden anlayıştır. Her halûkârda, evrensel gelişmenin bu yönde olduğu görülür. Nitekim, bizde 1859’dan itibaren açılmaya başlanan kız sanayi mekteplerinin amacı “hanımların el becerilerini geliştirmeyi ve bunlardan ekonomik kazanç sağlamayı” amaçlar. 

19. yüzyılda Rus kadınlarının, Fransız hemcinslerinden de atak oldukları görülüyor. Şu şerhle ki, Rusya’da köylü toplumu ile aristokratların yaşambiçimleri arasında dağlar kadar bir fark var. Köylüler, dvor dedikleri büyük aile sisteminde, bol’şak denen aile reisinin emrine yaşıyorlar. Kadınların miras dahil hiçbir hakları yok. Evlenecekleri kişiye toprak sahipleri karar veriyor. Ortodoks Kilisesinin kadına ilişkin eksikli, günahkâr, lânetli vb. görüşleri toplumda da geçerli. 

1847 Kız ve erkek çocuklara eşit miras hakkı tanıyan İrade-i Seniye yayımlandı.
1856 Köle ve cariye alınıp satılması yasaklandı.
1858 Arazi Kanunnamesinde mirasın kız ve erkekler arasında eşit olarak paylaştırılacağı hükmü yer aldı. Böylece kadınlar ilk kez miras yoluyla mülkiyet hakkını kazandı.
1858 Kız Rüştiyeleri açıldı.
1869 Kadınlar için ilk sürekli yayın olarak nitelenen (haftalık) Terakk-i Muhadderat dergisi yayımlandı.

“Yeni Kadın”ın Avrupa çeşitlemesinin oluşmasında Cumhuriyetçi ve Sosyalist hareketlerin yadsınamaz bir rolü olduğu görülüyor. Fransız ütopik sosyalisti Henri de Saint-Simon’un (1760-1825) Parisli çevresinde kadınlar, edebiyat dünyasına giriyor, yeni yaşam ve giyim biçimleri deniyorlar. Bu arada mahalle baskısı tüm şiddetiyle sürüyor, hatta boşanma yasaklanıyor, ama “cinsel özgürlük hareketi”nin doğmasına engel olunamıyor. 1848 Devrimi ve onu izleyen İkinci Cumhuriyet, Fransız kadınlarının örgütlenmelerini hızlandırıyor. Ancak, ataerkil düzene başkaldırış, 1871’de, Paris’te yönetimi üç ay kadar bir süreyle ele geçiren Paris Komünü döneminde tavan yapıyor. Natalie Lemel isimli bir sosyalist kitapçı daha doğrusu kitap ciltleyicisi ve Elisabeth Dimitriyef isimli bir Rus göçmeninin kurdukları “Kadın Birliği” hayli ses getiriyor. 

Radikal Gazetesi, 13-14-15 Mart 2008 Söyleşi

Alev Alatı - Ayşe Böhürler Söyleşi

Tartışma çıkaran yazı: "İçerden Mırıldanmalar" Geniş Özet 

ALEV ALATLI : Gözlemlediğim odur ki, korkutan tülbent değil, türban; çünkü, derin belleğimizdeki hayırhah kadının uzantısı olarak tülbent, kadın şefkati, ana kucağı çağrıştırıyor. Türban öyle değil, çünkü, İslâmi tesettüre ilişkin en katı (dilerseniz, en erkeksi) yorumun benimsendiğinin ilânı hüviyetinde ve dolayısıyla, dinin kadına ilişkin kötülük, fitne ve uğursuzluk, dinen ve aklen dûn (eksik) yaratılmışlık, namaz bozan köpek ve eşeklerle bir tutulmak gibi, kadınların insan olmaktan gelen haysiyetini rencide eden yorumları çağrıştırıyor. Yorumların zımnen kabulü olarak görüldüğü için de korkutuyor. /Oysa/ koşulsuz sevginin simgesidir, kadın/ana. Toplumun, yasaların, hatta kutsal kitapların dayatmalarına rağmen doğurduklarından vazgeçmeyen, terörist torunundan da, eşcinsel oğlundan da, konsomatrist kızından da kopmayandır. Hiçbir ideolojinin yada toplumsal kurgunun ya da inancın selâmeti anayı çocuklarını feda etmeye iknaya yetmezken, kadın, pederşahi kuralların inşa ettiği dünyanın iflâh olmaz muhalifi olarak tebarüz eder.

"İçeriden Mırıldanmalar"a dair - 26 Şubat 2008

Sayın Dumanlı,

"...Alatlı/nın/kaleme aldığı yazılar beş seneyi aşkın bir süredir bu gazetede neşrediliyor. Bu süre içinde çok kritik yazılar kaleme aldı ve herhangi bir problem yaşanmadı" derken, sonuna kadar haklısınız. Nitekim, Zaman'a ilişkin her türlü tezvirata rağmen gazetede yazmayı sürdürmemin nedeni de budur. "Her yazıyı gazete yöneticileri basmak zorunda mıdır?" derken de sonuna kadar haklısınız. Gazetelerin yayın politikaları vardır; her yazıyı basmakla yükümlüdürler diye bir anlayış olamaz. Bu çerçevede, "İçerden Mırıldanmalar"ın sayfa editörü arkadaşımızı rahatsız etmiş olması anlaşılmaz bir durum değildir.  

Gözlemlediğim odur ki, korkutan tülbent değil, türban. Niye, çünkü, derin belleğimizdeki hayırhah kadının uzantısı tülbent. Döner yara sarar, döner kırık kol bağlar, döner sancılı başı sıkar, döner yoğurt süzer, döner hamur teknesini örter, döner bebeyi haşerattan korur, hastanın terini siler, yavukluya armağan olur, hasreti iyileştirir. Nurani yüzleri çevrelerken anılır; sabun kokusu, kekik ıtırı, kadın şefkati, ana kucağı çağrıştırır. Türban öyle değil. Çünkü, türban, İslâmi tesettüre ilişkin en katı (dilerseniz, en erkeksi) yorumun benimsendiğinin ilânı hüviyetindedir; ve dolayısıyla, kadına ilişkin tüm diğer yorum ve kuralların da kabullenildiğini ima eder.

21 EKİM 2007, SEDA GÜLER KAYA / AKŞAM GAZETESİ

"Makyajdı, markaydı, solarium’du, pilates’ti derken başını alıp giden bir kadın endüstrisine direnmenin bir yolunun da örtünmek olduğunu düşünenler var. Doğrusu haksız oldukları da söylenemez” diyen yazar ve Kapadokya Yüksek Okulu Akademik Koordinatörü Alev Alatlı ile kadın kotasını, türban meselesini ve anayasa değişikliğini konuştukBu haftaki konuğumuz ‘Or’da Kimse Var Mı?’ roman dörtlüsü ile tanıdığımız Alev Alatlı. ‘Schrödinger’in Kedisi’ (Kabus ve Rüya) ile ‘Aydınlanma Değil Merhamet’ yazarın diğer ses getiren kitapları. Tabii ‘Yaseminler Tüter Mi Hâlâ?’ ile ‘Kadere Karşı Koy A.Ş’yi de unutmamak lazım. Alatlı aynı zamanda ileride üniversiteye dönüşecek Kapadokya Yüksek Okulu’nun mimarı ve akademik koordinatörü.

“İmam” Amina Hanım’dan, Papa XVI. Benedictus’a

Kadınların papazlığa kabulu, en az Amina Wadud’un imamlığı kadar tartışmalı bir olay. Hıristiyanlığın baş doktrincisi havari Aziz Pavlus’un hükmü açık: “Sessiz durmalı kadın kilisede. Arkalarda, göze batmayacak bir yerde oturmalı. Varsa öğrenmek istediği bir şey, eve saklamalı ve evde kocasına sormalı. Kadın sesinin kilisede çınlaması aşağılık bir iştir. Kilisede başını da örtmelidir kadın. Erkeğin örtmesi gerekmez. Çünkü, erkektir Tanrı’nın görüntüsü ve Tanrı’nın görkemini erkek simgeler. Kadın, erkeğin görkemini yansıtandır. Çünkü, erkek kadından değil, kadın erkekten yaratılmıştır. Erkek kadın için değil, kadın erkek için yaratılmıştır…” Bu hükme göre, kadınların kilisede bırakın ayin yönetmeyi, erkek cemaatle birlikte oturmaları bile hoşgörülmüyor.  

“İmam” Amina Hanım’dan, Papa XVI. Benedictus’a

Bu yıl Mart’ın üçüncü Cuma’sı ayın 18’ine rastladı. O gün, dünyanın her yerindeki Müslümanlar gibi Amerika Birleşik Devletleri’nin New York şehrinde yaşayan Müslümanlar da Cuma farzını eda etmek üzere bir araya geldiler. Şu farkla ki, sayıları yüz elliyi bulan kadınlı erkekli bu New York grubu, Cuma’yı “Amina Wadud” isimli bir hanımın imamlığında Manhattan’daki S.John Episkopal Katedrali’nde kıldılar. 

Koskoca New York’ta Cuma namazı kılacak başka yer mi kalmadı, Episkopal katedrali niye diye soracak olursanız, cevabı, evet, başka yer kalmamış(!) çünkü, Müslüman kardeşlerimizin başvurdukları üç cami, kadın imama yer açmayı reddetmiş. Bir yerde bir binada bir mescit bulamazlar mıydı derseniz yine hayır, çünkü medyada yer almak istemişler. Nitekim, öyle de oldu. CNN, BBC, the New York Times vb. olmak üzere uluslararası medyada geniş yer aldılar. Amina ya da Emine Wadud hanımla uzun uzun söyleşiler yayınlandı. Türkiye’den bakınca görülmüyor, meğer, kendi çapında bir şöhretmiş Emine Wadud. Kendisi bir professor. Amerika’nın Virginia Commonwealth Üniversitesi, Felsefe ve Din Araştırmaları merkezinde öğretim üyesi. Özgeçmişine daha doğrusu özel yaşamına ilişkin pek bilgi yok, ancak Afrika kökenli bir Amerikalı muhtedi olduğu biliniyor. Hanım, 1990’lı yıllarda “Kur’an ve Kadın: Kutsal Metni bir Kadın Gözüyle Okumak” isimli bir kitap yazmış. Kuranı Kerim bu kitapla ilk kez bir kadın tarafından yorumlanmış oluyormuş. Hanım, ABD’de “ilerici Müslüman” olarak tanınıyor. Bu çerçevede, Müslüman toplumlarda kadınların erkekler tarafından baskı altında tutuluyor olmalarının Kur’an emri değil, ataerkil kültürlerin yorum ve uygulamalarının sonucu olduğunu söylüyor. Kuranı Kerimi kadın gözüyle yorumlamasının nedeni: kitaptaki “kadın sesini”(bu kendisinin ifadesi) ortaya çıkarmakmış. 

Birinci Çeçen Savaşına (1994-1996) son verilmesini sağlayanlar eski askerlerdi: Rus kökenli SSCB Generali Aleksandr Lebed ile Çeçen kökenli SSCB Albayı, madalyalı Aslan Maskhadov. 

Lebed, tıknaz, kaba tavırlı, değirmi yüzlü bir Rus subayı, “Kendi tarihimizi okumak zorundayız” diyebilecek kadar yürekli bir savaş kahramanı: “Yüz yıldır Ruslar, Çeçenleri yenemedi, kazanan hep diplomasi oldu.” 1996’dan sonra “hırsızların, dolandırıcıların uykularını ve güvenliklerini kollamaktan bunaldığını” söyleyip, Moskova’yı terk ettiğinde adı “geçimsiz”e çıkar. Sibirya’ya çekilir, Krasnoyarsk’da karargâh kurar. Devasa bir bölgenin valisi olarak, birinci görevinin ülkedeki yozlaşmaya karşı durmak, hafifliği bırakıp kanun hakimiyetini tesis etmek olduğunu açıklar: “Ben bir generalim, liberal değil.” Ne ki, General Lebed’in Holywood filmlerinin beyinlere kazıdığı haşin imajı, egemen oligarşiyi daha ilk günden tehdit etmeye başlar. Örneğin, Rusya’da 1996 seçimlerine girmeye hazırlanan yüz elliden fazla siyasi parti, platform, cephe vb. örgütlenme olduğuna dikkat çekerek, “bu bolluğun sıradan vatandaşın kafasını karıştırdığını”, Rusya için “en az votka bağımlığı kadar kötü sonuçlar” doğurabileceğini söyler, “anti-demokrat” damgası yer. İç siyasetin “çığrından çıktığını, ülkenin yönetilemez hale geldiğini”(1) anlatmaya çalışır, General Charles de Gaulle’e özenmek, “Rusya’ya demokrasiyi fazla görmekle” suçlanır. Çest i Rodina(2) isimli siyasi hareketi örgütler, “siyasi hırsı” konuşulmaya başlanır. Hükümetin ekonomik politikalarına karşı sol, ortanın-solu ve yurtsever güçlerin ortak hareket etmelerini sağlamak üzere ittifak arayışlarına girer, “ucuz popülizm” yapmakla itham edilir.